یکی از شایع‌ترین علل دردهای مزمن گردن و کتف، بیرون زدگی دیسک‌های بین مهره‌ای گردن است. در بیماری دیسک گردن، غضروف دیسک بین مهره‌ای که در حالت طبیعی در حدفاصل بین دو مهره گردنی قرار می‌گیرد از محل خود خارج شده و بر روی ریشه‌های اعصاب گردنی فشار وارد می‌کند. این حالت موجب ایجاد احساس درد و بروز علائم عصبی می‌گردد.
اگر شما هم از دردهای گهگاهی و مکرر در گردن و شانه‌های خود رنج می‌برید، ممکن است مشکلتان فتق دیسک گردنی باشد. گاهی اوقات افراد این دردها را به خستگی یا فشار کاری زیاد نسبت می‌دهند. اگرچه این موضوع در برخی موارد صدق می‌کند؛ اما اگر به هر دلیل درد شما ادامه یافت باید حتماً به متخصص طب فیزیکی و توانبخشی مراجعه کنید تا با معاینه کامل علت اصلی درد شما تشخیص داده شود.
در این مقاله قصد داریم به سؤالات شما در مورد علل بروز بیرون زدگی دیسک گردن، علائم و نشانه‌های آن و نحوه درمان این بیماری ستون فقرات پاسخ دهیم. دقت داشته باشید که برای تشخیص و درمان بیماری دیسک گردن حتماً باید به پزشک متخصص مراجعه کنید. پزشک با معاینه و انجام تصویربرداری شدت بیماری شما را ارزیابی کرده و بر مبنای علائم و یافته‌های پاراکلینیکی بهترین درمان را به شما پیشنهاد خواهد کرد.
فیلم بیرون زدگی دیسک گردن
پیشنهاد میکنیم ابتداء فیلم زیر را که به صورت انیمیشن آناتومی ستون فقرات گردن و چگونگی بیرون زدگی دیسک گردن را نمایش میدهد مشاهده کنید.
دیسک گردن چیست؟
ستون فقرات ما از 33 قطعه استخوانی تشکیل شده است که از طریق مفاصل ویژه به یکدیگر متصل می‌شوند. این استخوان‌ها بر حسب ناحیه قرارگیری به مهره‌های گردنی یا سرویکال، مهره‌های سینه‌ای یا توراسیک، مهره‌های کمری یا لومبار، ساکروم و استخوان‌های دنبالچه طبقه بندی می‌شوند.
به طور طبیعی در بدن بین هر دو استخوان ستون مهره یک صفحه مخصوص از جنس غضروف فیبری تحت عنوان دیسک بین مهره‌ای قرار گرفته است. این صفحه از الیاف کلاژن فیبری تشکیل شده است که به آن خاصیت انعطاف پذیری و ضربه گیری قابل توجهی را می‌بخشند. این غضروف‌های بین مهره‌ای از ایجاد اصطکاک و سایش بدنه مهره‌ها با یکدیگر جلوگیری می‌کنند.
هر دیسک بین مهره‌ای خود از دو جزء تشکیل شده است: یک ترکیب ژلاتینی در مرکز دیسک که با نام نوکلئوس پالپوزوس (Nucleus pulposus) شناخته میشود و یک حلقه فیبری به نام آنولوس فیبروزوس (Annulus fibrosus) از جنس بافت غضروف فیبری که نوکلئوس پالپوزوس را احاطه می‌کند. رشته‌های عصبی به طور طبیعی از محل سوراخ‌های بین مهره‌ای (Intervertebral foramen) از کانال نخاعی خارج می‌شوند. تنه اصلی نخاع شما نیز در پشت این دیسک‌ها در محل سوراخ مهره‌ای (Spinal foramen) جای گرفته است.
نقش دیسک‌ها در بدن
دیسک‌های بین مهره‌ای به عنوان یک ضربه گیر برای مهره‌های ستون فقرات عمل می‌کنند و مانع از آن می‌شوند که تنه مهره‌ها دچار اصطکاک و ساییدگی شوند. در حقیقت این دیسک‌ها حرکت آزادانه ستون فقرات را ممکن ساخته و مانند یک کمک فنر نیروهای وارده بر ستون مهره‌ها را جذب می‌کنند. دیسک‌های بین مهره‌ای در همراهی با سایر رباط‌های ستون فقرات (از جمله رباط طولی قدامی و خلفی و رباط زرد) ساختار یکپارچه ستون فقرات را حفظ می‌کنند.
فتق دیسک گردن چیست؟
در ستون فقرات ما ۷ مهره گردنی وجود دارد (مهره‌های C1 تا C7) که این مهره‌ها توسط ۶ عدد دیسک بین مهره‌ای به یکدیگر متصل می‌گردند. مهره‌های گردنی بیشترین میزان چرخش را در بین استخوان‌های ستون فقرات داشته و از این رو بیش از هر ناحیه دیگری در ستون فقرات در معرض آسیب و بیرون زدگی دیسک قرار دارند.
گاهی اوقات ممکن است بخشی از هسته نرم (نوکلئوس پالپوزوس) دیسک بین مهره‌ای در اثر افزایش سن یا آسیب‌های مکانیکی و یا به دنبال جابجایی اجسام سنگین از محل اصلی خود جابجا شده و با گسستن حلقه فیبری (آنولوس فیبروزوس) پیرامون به خارج از فضای دیسک بین مهره‌ای راه پیدا کند. در این حالت به اصطلاح می‌گوییم که دیسک بین مهره‌ای فتق پیدا کرده یا دچار هرنی شده است (herniated disc).
بیرون زدگی یا فتق دیسک موجب فشار به تنه اعصاب گردنی و بروز علائم دیسک گردن میشود. در صورتی که این فشار به اعصاب محیطی وارد شود به آن رادیکولوپاتی گفته میشود که علائم در مسیر گسترش عصب بروز پیدا می‌کنند. درصورتی که بیرون زدگی دیسک به تنه نخاع فشار وارد کند علائم آن به صورت میلوپاتی بروز خواهد کرد.
علائم دیسک گردن
فشار دیسک بیرون زده به اعصاب گردنی باعث ایجاد درد و بروز علائم عصبی در بیماران می‌گردد. دردهای ناشی از بیرون زدگی دیسک گردن عمدتاً ماهیت مزمن دارند و ممکن است به شانه‌ها، کتف و دست‌ها نیز انتشار داشته باشند. گاهی اوقات حتی ممکن است درد دست‌ها بدون بروز علائم در ناحیه گردن نیز رخ دهد.
نکته مهم در مورد علائم دیسک گردن تنوع این علائم در افراد مختلف است. گاهی اوقات حتی ممکن است افراد هیچگونه علامتی را از خود بروز ندهند و به صورت اتفاقی در بررسی‌های تصویربرداری متوجه فتق مهره‌های گردنی خود شوند. در صورتی که شدت درگیری به قدری زیاد باشد که علائم عصبی برای فرد ایجاد کرده باشد، باید حتماً در اسرع وقت به بهترین متخصص ستون فقرات در تهران یا کرج یا شهری که زندگی میکنید مراجعه و درمان این عارضه پیگیری شود.
درد ناشی از دیسک گردنی
الگوی انتشار درد در فتق دیسک گردنی بسته به عصب درگیر و وضعیت بدن فرد متفاوت خواهد بود. گاهی اوقات این درد به دنبال خم کردن سر در فرد رخ میدهد. یکی از نخستین علائم دیسک گردن احساس درد بلافاصله بعد از بیدار شدن از خواب است که به دلیل پوزیشن نادرست در حین خواب ایجاد میشود.
ممکن است درد ناشی از فتق دیسک به هر دو دست‌ها و یا یکی از آن‌ها تیر بکشد. گاهی اوقات این درد انتشاری به کتف و دست‌ها ممکن است با دردهای قلبی اشتباه گرفته شود. بنابراین کم پیش نمی‌آید که افراد پس از انجام آزمایشات متعدد از قبیل آنژیوگرافی در نهایت با تشخیص دیسک گردن به متخصص ستون فقرات ارجاع داده شوند.
علائم عصبی ناشی از فتق دیسک گردنی
علائم عصبی ناشی از فتق دیسک گردنی به شکل علائم حسی از قبیل بی حسی در مسیر عصب و سوزن سوزن شدن (پارستزی) اندام فوقانی و یا علائم حرکتی مانند ضعف عضلات و اسپاسم عضلانی و یا هردو بروز پیدا می‌کند. در صورتی که هرنی دیسک بین مهره‌ای به طور مستقیم نخاع را تحت تأثیر قرار دهد، ممکن است علائم عصبی وسیع‌تری از جمله پارستزی اندام‌های تحتانی و یا اختلال تعادل و بی اختیاری ادرار و مدفوع را برای فرد ایجاد کند.
از سوی دیگر اگر به هر ترتیب مسیر عصبی یک عضله با اخلال مواجه گردد، آن عضله دچار تحلیل یا به اصطلاح آتروفی میشود. بنابراین افراد مبتلا به بیرون زدگی دیسک بین مهره‌ای ممکن است به مرور متوجه کاهش حجم عضلانی و لاغر شدن بازوهای خود شوند.
به علاوه اختلال در حرکات ظریف اندام‌ها مانند نوشتن، بستن دکمه‌ها یا جابجایی اشیا نیز ممکن است دیده شود. علت این موضوع را می‌توان فشار به تنه اعصاب نخاع گردنی که به عضلات دست و انگشتان عصب می‌دهند دانست.
سرگیجه به دنبال بیرون زدگی دیسک گردنی
مشاهدات نشان داده است که بسیاری از بیمارانی که از درد مزمن گردن به دنبال بیرون زدگی دیسک رنج می‌برند، دچار سرگیجه نیز می‌شوند. بنابراین هرنی دیسک گردن را می‌توان به عنوان یکی از علل شایع سرگیجه در افراد به حساب آورد. مکانیسمی که برای این موضوع پیشنهاد شده است آن است که فشار به اعصاب نخاعی موجب انسداد جریان خون به گوش داخلی و درنتیجه بروز احساس سرگیجه می‌گردد. به علاوه هرنی دیسک گردن در همراهی با تغییرات دژنراتیو مهره‌های گردن یا آرتروز گردن نیز ممکن است موجب احساس سرگیجه در فرد گردد.
سردرد به دنبال دیسک گردن
گاهی اوقات به خصوص در مواردی که بیرون زدگی دیسک در مهره‌های اول تا سوم رخ میدهد، نزدیکی درد به عصب سه قلو یا تریژمینال ممکن است موجب شود که این درد به صورت ارجاعی در ناحیه اکسی پیتال (پس سری) و یا صورت احساس گردد.
معمولاً سردرد ناشی از دیسک گردن به دلیل فشار به مفاصل گردن و خستگی عضلات و بافت نرم رخ میدهد. خیلی از اوقات این بیماران با تشخیص میگرن تحت درمان‌های طولانی مدت قرار می‌گیرند؛ در حالی که مشکل اصلی آن‌ها دیسک گردن است و با درمان دیسک گردن سردرد آن‌ها نیز برطرف میشود.
دیسک گردن و تاری دید
گاهی اوقات در موارد بسیار شدید دیسک گردن که موجب تخریب دیسک و آرتروز ستون فقرات گردنی شده است، ممکن است شاهد علائم چشمی چون تاری دید باشیم که نیازمند توجه جدی است. بی ثباتی و نیمه دررفتگی مفصل گردن یک عارضه جدی است که ممکن است به دنبال دیسک گردن ایجاد شود و علائم بسیار شدید و خطرناکی را برای فرد ایجاد می‌کند.
درد چشم در دیسک گردن
بروز تنش در عضلات گردن و شانه به دنبال بیرون زدگی مهره‌های گردنی ممکن است جریان خون به چشم‌ها را محدود ساخته و موجب درد چشم‌ها در افراد مبتلا به دیسک گردن گردد. معمولاً این عارضه در افراد مبتلا به میگرن رخ میدهد.
انواع دیسک گردن
ممکن است پزشک شما برای تشخیص محل بیرون زدگی دیسک گردنی یک سری معاینات عصبی بر روی شما انجام دهد. این معاینات بر این اساس صورت می‌گیرند که اغلب اختلال عصبی و درد ناشی از هرنی دیسک گردنی بسته به ناحیه بیرون زدگی دیسک ماهیت متفاوتی داشته و بنابراین می‌توان از روی نشانه‌های بیرون زدگی دیسک به طور تقریبی محل بیرون زدگی دیسک و علت درد را تشخیص داد. تجربه پزشک در این زمینه بسیار حائز اهمیت است.
شایع‌ترین محل‌هایی که بیرون زدگی دیسک در آن‌ها رخ میدهد در دیسک بین مهره‌ای C5 و C6 و دیسک بین مهره‌ای C6 و C7 است.
دانستن این نکته ضروری است که در ستون فقرات گردنی، ریشه‌های اعصاب از بالای تنه مهره عبور می‌کنند و بنابراین به عنوان مثال بیرون زدگی دیسک بین مهره‌ای C4-C5 موجب درگیری ریشه عصبی C5 میشود. به طور خلاصه نشانه‌های درگیری هر یک از ریشه‌های عصبی گردنی به شرح زیر است:
- ریشه عصبی C5 یا دیسک گردنی C4-C5
فشار بر روی ریشه عصبی C5 موجب تضعیف عضله دلتویید در قسمت فوقانی شانه میشود. عضله دلتویید در بالا بردن بازوها نقش دارد. همچنین فشار بر روی جزء حسی این عصب ممکن است موجب بی حسی در ناحیه سرشانه و روی عضله دلتویید گردد. بی حسی و پارستزی ناشی از بیرون زدگی دیسک C4-C5 اغلب چندان برای بیماران قابل تشخیص نیست؛ اما ممکن است افراد با درد شانه و گردن به پزشک مراجعه کنند.
- ریشه عصبی C6 یا دیسک گردنی C5-C6
فشار به ریشه عصبی C6 موجب ضعف عضله جلوی بازو (عضله دوسر) و عضلات بازکننده (اکستنسور) مچ دست می‌گردد. معمولاً این افراد بی حسی یا احساس سوزن سوزن شدن را در مسیر انگشت شست خود تجربه خواهند کرد.
- ریشه عصبی C7 یا دیسک گردنی C6-C7
فشار بر روی این عصب موجب تضعیف عضله سه سر بازو (عضله پشت بازو) و عضلات فلکسور مچ دست می‌گردد. به علاوه بی حسی و پارستزی ناشی از تحریک ریشه عصبی C7 بیشتر در ناحیه انگشت میانی دست خود را نشان خواهد داد.
- ریشه عصبی C8 یا دیسک گردنی C7-T1
فشار بر روی این ریشه عصبی موجب تضعیف عضلات فلکسور انگشتان می‌گردد و افرادی که دچار بیرون زدگی دیسک گردنی در سطح C7-T1 می‌شوند ممکن است در گرفتن اشیا با مشکل مواجه شوند. به علاوه بی حسی و پارستزی این ریشه عصبی در ناحیه انگشت کوچک دست بروز می‌یابد.
نشانه‌های دیسک گردن
همانطور که گفتیم، آسیب به هر یک از اعصاب شبکه گردنی موجب بروز عوارض عصبی در ناحیه گردن و اندام‌های فوقانی می‌گردد. همچنین در صورت فشار به تنه اصلی نخاع ممکن است علائم شدید و گسترده در کل بدن ایجاد شود.
دقت داشته باشید که علائم دیسک گردن لزوماً با شدت بیرون زدگی دیسک در ارتباط نبوده و حتی ممکن است به دنبال یک بیرون زدگی خفیف و جزئی نیز رخ دهند. علت این موضوع واکنش التهابی شدیدی است که به دنبال تماس بافت غضروفی دیسک با ریشه اعصاب رخ میدهد. این اثر فارغ از فشار مکانیکی وارد شده به نورون‌های عصبی بوده و به طور مستقل موجب تحریک اعصاب میشود.
از این رو، نشانه‌های دیسک گردن در افراد مختلف متفاوت بوده و برخی ممکن است با بیرون زدگی اندک دیسک علائم شدیدی را تجربه کنند. در حالیکه افرادی که دچار فتق حاد می‌شوند، اغلب درد شدیدی ندارند و در عوض نشانه‌های نقص عصبی در معاینه آنان مشهود است. البته باید دقت داشت که فتق حاد با علائم عصبی بسیار جدی‌تر بوده و نیازمند مداخله فوری است.
گاهی اقات افراد در وضعیت‌های خاص دچار درد و علائم عصبی می‌شوند. به علاوه ممکن است به مرور قدرت حرکت خود را به دنبال بروز علائم عصبی دیسک گردن از دست بدهند. معمولاً حرکات ظریف اندام‌ها پس از آسیب عصبی به طور ویژه تحت الشعاع قرار می‌گیرند. آتروفی و تحلیل رفتن عضلات نیز نشانه دیگر دیسک گردن در نظر گرفته میشود.. بررسی آسیب عصب ناشی از پارگی دیسک با استفاده از نوار عصب و عضله (EMG-NCS) صورت می‌گیرد.
به علاوه تشخیص محل درد از طریق معاینات عصبی حسی و حرکتی تا حد زیادی امکان پذیر است. پزشک متبحر با انجام دقیق معاینات و تست‌های لازم محل دقیق بیرون زدگی دیسک گردنی را شناسایی کرده و مطابق با شدت درگیری و نوع علائم درمان‌های مناسب را به شما پیشنهاد خواهد داد.
علل دیسک گردن
به مرور زمان و با افزایش سن، بافت طبیعی غضروف بین مفصلی دستخوش تغییراتی میشود. یکی از این تغییرات کاهش میزان مایع موجود در هسته دیسک بین مهره‌ای (نوکلئوس پالپوزوس) است که موجب خشک شدن و کاهش انعطاف پذیری آن میشود.
دهیدراته شدن نوکلئوس پالپوزوس زمینه را برای بیرون زدگی آن فراهم می‌سازد. به دنبال فتق هسته دیسک، حلقه فیبروزی اطراف نوکلئوس پالپوزوس دچار گسستگی میشود و محتویات درونی دیسک در تماس با کانال نخاعی و ریشه‌های اعصاب قرار می‌گیرند. این موضوع موجب بروز التهاب در اطراف اعصاب نخاعی می‌گردد.
معمولاً فتق دیسک گردنی در افراد میانسال (سنین ۳۵ تا ۶۰ سال) رخ میدهد. اما برخی نیز ممکن است این علائم را در سنین پایین‌تر تجربه کنند. معمولاً افراد سالمند به دلیل آنکه انعطاف دیسک بین مهره‌ای آن‌ها کاملاً از بین رفته و با محدودیت شدید حرکات ستون فقرات مواجهند کمتر از افراد میانسال دچار بیرون زدگی دیسک می‌شوند.
اما علت این موضوع چیست؟ چرا برخی در سنین جوانی دچار دیسک گردن می‌شوند و برخی تا آخر عمر علائم فتق دیسک را تجربه نمی‌کنند؟ علت این موضوع را می‌توان در ژنتیک افراد جستجو کرد. اخیراً تحقیقات ثابت کرده است که مهم‌ترین عامل در تعیین استعداد ابتلا به فتق دیسک سابقه خانوادگی و ژنتیک افراد است. بنابراین افرادی که سابقه خانواده بیرون زدگی دیسک را دارند، بیشتر از سایر افراد مبتلا به دیسک گردن می‌شوند.
برخی عوامل محیطی نیز موجب افزایش استعداد ابتلا به بیماری دیسک گردن می‌شوند. از جمله:
- سبک زندگی ناسالم از جمله مصرف سیگار، دخانیات و الکل، چاقی، بی تحرکی و تغذیه نامناسب همگی در به خطر انداختن سلامت دیسک‌های بین مهره‌ای نقش دارند.
- مشاغل دشوار که در آن فرد باید مرتباً اجسام سنگین را جابجا کند، وی را در معرض خطر بروز فتق دیسک قرار میدهد.
- وضعیت نادرست نشستن و برخاستن، کار کردن زیاد با گوشی تلفن همراه و خم کردن بیش از حد سر در حین مطالعه نیز عوامل دیگری هستند که ممکن است موجب بروز علائم بیرون زدگی دیسک گردنی در افراد گردند.
- گاهی اوقات نیز بیرون زدگی دیسک گردن به دنبال آسیب به ستون فقرات مثلاً به دنبال تصادفات رانندگی رخ میدهد. مکانیسم این آسیب‌ها حرکت ناگهانی و شدید سر بوده که می‌تواند موجب پارگی دیسک و بیرون زدن نوکلئوس پالپوزوس گردد.
انواع دردهای دیسک گردن
دیسک گردن با چند سازوکار مختلف موجب درد میشود:
- آسیب عصبی: بیرون زدگی دیسک موجب فشار به ریشه‌های عصبی شبکه گردنی و بروز درد در مسیر انتشار این اعصاب میشود.
- التهاب: نشت ماده مرکزی دیسک (نوکلئوس پالپوزوس) و تماس آن با اعصاب مجاور ممکن است از طریق بروز التهاب درد ایجاد کند.
- اسپاسم عضلات: هنگامی که یک ناحیه از ستون فقرات گردنی به دنبال بیرون زدگی دیسک دچار آسیب میشود، اسپاسم و سفت شدن عضلات در این ناحیه نیز رخ میدهد و این عامل خود موجب تشدید درد میشود.
مراحل بیرون زدن یک دیسک
روند بروز فتق دیسک گردن را به طور خلاصه می‌توان در چهار مرحله اصلی خلاصه کرد:
- مرحله اول – تضعیف دیسک
به مرور زمان و با افزایش سن، یک سری تغییرات شیمیایی در بافت غضروف دیسک‌های بین مهره‌ای رخ میدهد که موجب تضعیف ساختاری این مفاصل می‌گردد. در این مرحله هنوز فتق رخ نداده است.
- مرحله دوم – افتادگی دیسک یا پرولاپس دیسک
در این مرحله بیرون زدگی نوکلئوس پالپوزوس بدون پارگی حلقه غضروفی رخ میدهد. ممکن است این بیرون زدگی به طناب نخاعی و یا اعصاب آن فشار وارد کند.
- مرحله سوم – پارگی دیسک
در مرحله بیرون زدگی، هسته دیسک دیواره داخلی حلقه فیبروزی را گسسته اما هنوز از محیط دیسک خارج نشده است.
- مرحله چهارم – گسستگی دیسک
در این مرحله هسته دیسک به طور کامل از داخل حلقه فیبروزی خارج و وارد کانال نخاعی میشود. علائم شدید دیسک گردن در این مرحله بروز خواهند کرد.
عوارض دیسک گردن
عوارض بیرون زدن دیسک گردن ممکن است بسیار جدی و حتی در مواردی کشنده باشد. بنابراین لازم است که در یافتن علائم خود سرعت عمل داشته باشید و اجازه ندهید که کار به علائم شدید بکشد و قبل از آن حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید. از جمله عوارض جدی دیسک گردن می‌توان موارد زیر را نام برد:
- آسیب عصبی: همانطور که گفتیم آسیب عصبی به شکل درد، آسیب حسی و یا نقص حرکتی در اندام‌ها بروز می‌کند.
چگونه بفهمیم دیسک گردن داریم؟
اگر از دردهای مزمن گردن و کتف رنج می‌برید یا صبح‌ها بعد از بیدار شدن از خواب احساس کوفتگی در عضلات شانه و بازوهای خود دارید، این‌ها ممکن است علائمی از فتق دیسک گردن باشند. همچنین هر گونه علامت نقص عصبی مانند بی حسی و گز گز شدن اندام‌ها، ضعف عضلانی و یا فلج اندام و در مراحل پیشرفته‌تر بی اختیاری ادرار و مدفوع ما را به سمت مشکل در نخاع گردنی هدایت می‌کند. اگر هر یک از علائم فوق را دارید، در اولین فرصت ممکن به پزشک متخصص ستون فقرات مراجعه کنید.
راه‌های تشخیص دیسک گردن
مهم‌ترین جزء تشخیص دیسک گردن اخذ شرح حال و انجام معاینه فیزیکی کامل توسط پزشک متخصص است. تجربه و مهارت متخصص در این زمینه بسیار حائز اهمیت است. پزشک با معاینه کامل ستون فقرات و قدرت حسی و حرکتی اندام‌ها در اغلب موارد علت و محل درد را به درستی تشخیص داده و مطابق با یافته‌های خود و تطبیق این یافته‌ها با بررسی‌های پاراکلینیک مانند تصویربرداری مناسب‌ترین تصمیم را در خصوص بیمار اتخاذ خواهد کرد.
مطالعات تصویربرداری و آزمایشاتی که به کمک تشخیص دیسک گردن می‌آیند عبارتند از:
نوار عصب عضله
برای تشخیص درگیری اعصاب به دنبال فتق دیسک از نوار عصب عضله یا الکترومیوگرافی (EMG) و مطالعات هدایت عصبی (NCS) استفاده میشود. در اغلب موارد در صورتی که در این تست آسیب رشته‌های عصبی (Axonal loss) را داشته باشیم، فرد کاندید عمل جراحی میشود.
MRI یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی
بهترین روش برای تشخیص بیرون زدگی دیسک تصویربرداری با کمک دستگاه MRI است. در ام آر آی هرگونه فتق دیسک، آبسه، رشد استخوانی نامعمول و تومورهای نخاعی قابل مشاهده خواهد بود. در ام آر آی هیچگونه اشعه‌ای به بیمار تحمیل نمی‌شود و بنابراین این روش بهترین روش تصویربرداری در بررسی سیستم عصبی و نخاعی و هرنی دیسک به حساب می‌آید.
سی تی اسکن یا اسکن توموگرافی کامپیوتری
گاهی اوقات می‌توان از روش سی تی اسکن نیز برای مشاهده بیرون زدگی دیسک‌های بین مهره‌ای استفاده کرد. اما با توجه به غیرتهاجمی بودن ام آر آی نسبت به CT اسکن و دقت بالای MRI در تشخیص آسیب‌های عصبی، ام آر آی روش ارجح برای بررسی دیسک بین مهره‌ای است.
رادیوگرافی اشعه ایکس
رادیوگرافی ساده ستون فقرات تغییرات دژنراتیو استخوانی و شکستگی‌های استخوانی را نشان میدهد و در تشخیص فتق دیسک‌های بین مهره‌ای کارایی چندانی ندارد.
نخاع نگاری یا میلوگرام
میلوگرام یک روش تصویربرداری تشخیصی است که در آن با استفاده از تزریق یک ماده کنتراست به کانال نخاعی و رادیوگرافی اشعه ایکس یا سی تی اسکن، تصویری از کانال ستون فقرات به دست می‌آید و از آن می‌توان برای تشخیص فشارهای احتمالی بر روی نخاع بر اثر فتق دیسک یا تومورهای ستون فقرات استفاده کرد.
پیشگیری بهتر از درمان
مانند هر بیماری دیگری، در دیسک گردن نیز پیشگیری بر درمان ارجحیت دارد و بهتر است قبل از آنکه چنین عارضه‌ای ایجاد شود با اصلاح سبک زندگی خود از بروز آن جلوگیری کنیم. از جمله توصیه‌هایی که رعایت آن‌ها در پیشگیری و بهبود بیرون زدگی دیسک گردن نقش دارد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ورزش: یکی از مهم‌ترین روش‌های پیشگیری از بیماری دیسک گردن ورزش منظم است. ورزش کردن موجب تقویت عضلات و مفاصل می‌گردد.
- بلند کردن اجسام به روش صحیح: یکی از اصلی‌ترین عوامل مخربی که موجب بیرون زدگی دیسک گردن میشود، بلند کردن اجسام به روش غلط است. هنگام بلند کردن یک جسم چه کیسه خرید باشد و چه یک بار سنگین، باید دقت داشته باشید که هیچ یک از مفاصلتان تحت فشار قرار نگیرد. برداشتن صحیح اشیا می‌تواند تا حد زیادی از بروز دیسک گردن پیشگیری کند.
- حفظ وضعیت بدن: شما با رعایت وضعیت بدنی مناسب در هر یک از حالت‌های نشسته، ایستاده و در حین راه رفتن می‌توانید فشار وارد بر ستون فقرات خود را کاهش دهید.
- وضعیت خواب مناسب: خوابیدن روی شکم موجب فشار بیش از حد به ستون فقرات و به خصوص ستون فقرات گردنی میشود. هنگام خوابیدن سعی کنید شرایطی را مهیا کنید که عضلاتتان کاملاً در حالت فاقد تنش قرار داشته باشند.
- مصرف مکمل‌ها: اگر در آزمایشاتتان کمبود هر یک از مواد معدنی مانند کلسیم، آهن یا روی را مشاهده کردید حتماً برای جبران این یون‌ها از مکمل‌های خوراکی استفاده کنید. مصرف مکمل‌ها ساختار استخوانی شما را تقویت می‌کند.
- ترک سیگار و الکل: همانطور که گفتیم مصرف سیگار، الکل و دخانیات یک عامل مهم در ابتلا به فتق دیسک گردن به شمار می‌آید. بنابراین شما با ترک سیگار و دخانیات و کاهش مصرف الکل می‌توانید از خود تا حد زیادی در برابر این بیماری دردناک محافظت کنید.
- وزن خود را کنترل کنید: وزن بالا یک عامل مهم در ایجاد و تشدید دیسک گردن در نظر گرفته میشود. بنابراین سعی کنید تا جای ممکن شاخص توده بدنی یا BMI خود را کاهش دهید و از این طریق از فشار مضاعف بر ستون فقرات خود بکاهید.
چرا بیرون زدن دیسک گردن خطرناک است؟
همانطور که گفتیم ریشه‌های اعصاب نخاعی از منافذ بین مهره‌ای خارج می‌شوند و بنابراین بیرون زدگی دیسک گردن می‌تواند این اعصاب را تحت فشار قرار دهد. فتق دیسک همچنین می‌تواند بر روی تنه اصلی نخاع نیز فشار وارد کند و موجب بروز علائم عصبی شدید مانند بی اختیاری ادرار و مدفوع و فلج اندام‌های تحتانی گردد. از این رو هرنی دیسک یک عارضه بسیار خطرناک است و ممکن است آسیب‌های عصبی برگشت‌ناپذیری را ایجاد کند.
انواع درمان‌ها
درمان دیسک گردن بر اساس میزان درگیری و نوع علائم فرد متفاوت بوده و در دو دسته درمان‌های جراحی و غیرجراحی طبقه بندی میشود:
درمان جراحی
درمان جراحی اغلب آخرین گزینه درمانی برای موارد شدید و مقاوم هرنی دیسک گردنی است. در مواردی که نخاع گردنی تحت فشار قرار گرفته (میلوپاتی) و یا شدت علائم عصبی بسیار زیاد است، بهتر است جراحی انجام شود. در طی این عمل، دیسککتومی قدامی یا خارج کردن دیسک آسیب دیده یا بخشی از آن از طریق قدام گردن انجام گرفته و به این ترتیب فشار از روی اعصاب برداشته میشود.
لامینکتومی خلفی نیز روش دیگری است که از طریق آن می‌توان فشار وارده بر اعصاب توسط دیسک بیرون زده را کاهش داد. در این روش بخشی از دیواره خلفی یا لامینای مهره برداشته میشود. گاهی اوقات نیز لازم است که دیسک بین مهره‌ای به طور کامل جایگزین شود.
درمان غیرجراحی یا کانزرواتیو
در مراحل اولیه فتق دیسک گردن عمدتاً درمان غیرجراحی بر تکنیک‌های جراحی اولویت دارد. اکثر موارد بیرون زدگی دیسک گردن با درمان‌های محافظه‌کارانه ظرف مدت شش الی هشت هفته بهبود می‌یابند. تجویز استراحت نسبی و به کارگیری گردن‌بند طبی یا بریس گردن، انجام فیزیوتراپی و در صورت لزوم دارودرمانی به صورت خوراکی یا تزریقی و تکنیک‌های درمانی کایروپراکتیک و طب سوزنی همگی جزئی از درمان‌های محافظه کارانه دیسک گردن به شمار می‌آیند.
استراحت و بریس
استراحت نسبی (و نه مطلق) و بی حرکت سازی گردن از بروز آسیب بیشتر به گردن جلوگیری می‌کند و ممکن است در کاهش التهاب بافت عصبی نیز نقش داشته باشد. اهمیت استراحت در درمان کانزرواتیو دیسک گردن نباید دست کم گرفته شود.
بستن گردن‌بند طبی یا کولار موجب می‌گردد که انجام حرکات ناگهانی و بی محابای گردن توسط فرد به حداقل برسد و بنابراین آسیب عصبی به ریشه‌های عصبی تا حد امکان کاهش یابد. در حقیقت گردن‌بند طبی موجب کاهش فشار به ستون فقرات و استراحت عضلات گردن میشود.
کولار گردنی می‌تواند از نوع نرم یا سخت باشد. خود کولار به خودی خود اثری در بهبودی فتق دیسک بین مهره‌ای ندارد. اما در همراهی با درمان‌های دارویی و استراحت در اکثر افراد موجب بهبودی قابل توجه می‌گردد.
فیزیوتراپی و ورزش
ورزش درمانی و انجام تمرینات سر و گردن در منزل نیز می‌تواند موجب بهبود بیرون زدگی دیسک گردن شود. البته در به کارگیری این درمان‌ها باید دقت داشته باشید که به هیچ عنوان خودسرانه به سراغ فیزیوتراپی و ورزش گردن نروید و تمامی حرکات ورزشی را زیر نظر متخصص درد و پس از تأیید پزشک خود انجام دهید. انجام حرکات اشتباه ممکن است وضعیت شما را از پیش بدتر سازد و حتب موجب گردد که نیاز به جراحی پیدا کنید.
مناسب‌ترین ورزش‌های تقویتی و کششی که می‌توان از آن‌ها برای بهبود وضعیت گردنی در کنار دارودرمانی و روش‌های دیگر بهره جست عبارتند از:
- اکستنشن گردن:
در این روش فرد به گونه‌ای روی تخت دراز می‌کشد که گردن وی در راستای لبه میز بوده و سرش اندکی بیرون از تخت باشد. سپس به آرامی سر خود را عقب برده و آن را به مدت حدوداً یک دقیقه در حالت آویزان نگه می‌دارد و این تمرین را ۵ تا ۱۵ بار تکرار می‌کند.
- اکستنشن گردن به همراه لیفت سر:
در این روش فرد روی شکم دراز کشیده و مراحل قبلی را تکرار می‌کند. با این تفاوت که سعی می‌کند به مدت ۵ تا ۱۰ ثانیه سر خود را بالا نگه دارد و در برابر نیروی جاذبه مقاومت کند.
- عقب کشیدن گردن
در این روش فرد به پشت دراز کشیده و چانه خود را به مدت ۵ تا ۱۰ ثانیه به سمت قفسه سینه فشار میدهد و این عمل را ۱۵ تا ۲۰ بار تکرار می‌کند.
دقت داشته باشید که در صورت بروز درد در هر یک از این ورزش‌ها بلافاصله ورزش را متوقف کنید. همچنین هرگز بدون مشورت با پزشک متخصص این تمرینات را انجام ندهید. انجام تمرینات اشتباه ممکن است آسیب‌های جبران ناپذیری را به ستون فقرات شما وارد کند و موجب شود که زودتر از حالت معمول احتیاج به جراحی پیدا کنید.
دارودرمانی
درمان دارویی بیرون زدگی دیسک گردن طیف گسترده‌ای از داروهای مسکن از قبیل استامینوفن و دسته بزرگ دارویی ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی (NSAIDها) مانند آسپرین و ایبوپروفن تا شل کننده‌های عضلانی مانند متاکاربامول و همچنین استروئیدهای خوراکی یا تزریقی را در بر می‌گیرد.
مصرف استروئیدها برای یک دوره کوتاه ۵ روزه به برخی از افراد توصیه میشود. در مورد مصرف دارو حتماً به توصیه پزشک خود عمل کنید و هیچ دارویی را سرخود شروع نکنید. مصرف مسکن در کنار استراحت و به کارگیری گردن‌بند طبی می‌تواند علائم فتق دیسک را تا حد زیادی بهبود بخشد.
از بین مسکن‌ها استامینوفن فاقد خاصیت التهابی بوده و بنابراین در جبران مکانیسم‌های درد ذکر شده در مورد فتق دیسک نقش بسزایی ندارد. این در حالی است که داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی و کورتون‌ها موجب کاهش التهاب می‌شوند و به همین دلیل به طور شایع در درمان دیسک گردن به کار برده می‌شوند. علاوه بر این داروها می‌توان از داروهایی چون پرگابالین و گاباپنتین نیز برای تسکین دردهای نوروپاتیک و علائم رادیکولوپاتی ناشی از دیسک گردن بهره جست.
تزریق استروئید
در برخی بیماران تزریق کورتون به فضای اپیدورال ستون مهره‌ها در محل بیرون زدگی دیسک بین مهره‌ای در تخفیف علائم التهابی مؤثر شناخته شده است. تزریق کورتون به همراه داروی بی حسی در فضای اپیدورال و بلوک عصبی در موارد درد شدید کاربرد دارد و حتی در مواردی نیاز به عمل جراحی را به تأخیر می‌اندازد. گاهی اوقات نیز می‌توان دارو را در داخل بافت نرم و ماهیچه‌های اطراف ستون فقرات تزریق کرد که بیشتر اثر کاهش درد داشته و کمکی به درمان فتق دیسک گردنی نمی‌کند.
درمان دستی و کایروپراکتیک
انجام حرکات آرام گردن در درمان کایروپراکتیک می‌تواند عملکرد مفاصل را بهبود بخشیده و موجب کاهش درد ناشی از بیرون زدگی دیسک بین مهره‌ای شود. البته باید دقت داشت که این حرکات حتماً زیر نظر پزشک متخصص درد انجام گرفته و از انجام خودسرانه آن‌ها جداً خودداری شود.
اوزون درمانی
در موارد التهاب شدید دیسک، اوزون درمانی و عمل بسته تزریق اوزون در دیسک کاربرد دارد. در روش اوزون درمانی تزریق گاز اکسیژن-اوزون به داخل دیسک بین مهره‌ای و یا اطراف آن صورت می‌گیرد. گاز اوزون از طریق اکسیداسیون ساختار مولکولی پروتئوگلیکان در نوکلئوس پالپوزوس موجب کاهش حجم دیسک بین مهره‌ای و متعاقباً کاهش فشار وارده بر اعصاب نخاعی می‌گردد. تزریق مستقیم اوزون در داخل دیسک در اتاق عمل به صورت سرپایی انجام میشود. این روش ساده و غیرتهاجمی جزو جدیدترین تکنیک‌های کاهش التهاب در دیسک گردن به حساب می‌آید و اکنون در اروپا طرفداران بسیاری دارد.
لیزر درمانی
به کارگیری لیزر در ناحیه فتق دیسک گردنی از التهاب بافتی کاسته و با تقویت مواد مغذی سلول موجب از سر گرفتن فرآیند ترمیم و بازسازی بافتی می‌گردد. همچنین لیزر با کاهش اسپاسم عضلانی و تحریک پذیری اعصاب در کاهش درد ناشی از هرنی دیسک گردن نیز مؤثر است.
لیزردرمانی به عنوان یک روش مکمل در کنار سایر درمان‌های ذکر شده در دیسک گردن کاربرد داشته و نیاز به مهارت و دقت بالای پزشک در به کارگیری صحیح از این ابزار در درمان فتق دیسک دارد.
طب سوزنی
طب سوزنی نیز به عنوان یک درمان مکمل در درمان رادیکولوپاتی ناشی از بیرون زدگی جسم دیسک کاربرد دارد. این روش برای درمان هرنی دیسک گردن مورد تأیید سازمان غذا و دارو و سازمان جهانی بهداشت قرار گرفته است.
بایدها و نبایدهای بعد از درمان دیسک گردن
هرچقدر هم که تکنیک درمانی به کار رفته برای فتق دیسک گردنی مؤثر باشد، بدون رعایت نکات زیر ممکن است تمامی زحمات شما و پزشکتان بر باد رود. بنابراین حتماً بعد از درمان دیسک گردن برای پیشگیری از عود علائم به موارد زیر توجه داشته باشید:
- هنگام خواب حتماً از بالش مناسب استفاده کنید و بالش را زیر ناحیه سر و گردن خود قرار دهید.
- هنگام نشستن خود دقت داشته باشید که از خم کردن بیش از حد سر و قوز کردن خودداری کنید.
- در اتومبیل و هنگام سفر با وسایل نقلیه حتماً از کمربند ایمنی استفاده کنید.
- رانندگی را تا زمان بهبود درد به تعویق بیاندازید.
- ورزش‌هایی که پزشک متخصص درد به شما توصیه کرده است را به طور مرتب و روزانه انجام دهید.
- اگر اضافه وزن دارید حتماً به فکر کم کردن وزن خود باشید و سعی کنید وزن مطلوبتان را حفظ کنید.
- در صورت بروز هرگونه علائم عصبی اعم از ناتوانی در حرکت اندام یا بی اختیاری ادرار و مدفوع بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید.
- در صورت تشدید علائم یا بروز علائم شدید نیز حتماً به پزشک مراجعه کنید.
- از لباس مناسب حین تمرینات ورزشی استفاده کنید. مخصوصاً در ورزش‌های تماسی لباس محافظ را فراموش نکنید.
- استراحت شما تا زمانی که پزشک ضروری ببیند ادامه خواهد داشت و در طی این مدت باید از رفتن به سر کار خود اجتناب کنید.
- حتماً پیش از شروع هرگونه ورزش یا حرکت جدیدی ابتدا با پزشک خود مشورت کنید.
سخن پایانی
بیرون زدگی یا فتق دیسک‌های بین مهره‌ای گردن جرو علل شایع درد گردن، کتف و دست‌ها به شمار می‌رود. هر فرد بسته به میزان درگیری اعصاب محیطی یا تنه نخاعی خود ممکن است علائم متفاوتی را به صورت رادیکولوپاتی یا میلوپاتی و نقایص عصبی حسی و حرکتی تجربه کند.
درمان بیرون زدگی دیسک گردن در اکثر موارد به روش غیر جراحی و با استفاده از درمان‌های محافظه کارانه مانند ورزش، فیزیوتراپی، دارودرمانی، اوزون درمانی و… صورت می‌گیرد. در موارد شدید و بسیار مقاوم ممکن است جراحی به شیوه دیسککتومی و لامینکتومی ضروری پیدا کند. پزشک با معاینه بالینی شما و انجام روش‌های تصویربرداری شدت و محل درگیری دیسک را تعیین نموده و بر این اساس مناسب‌ترین درمان را به شما پیشنهاد خواهد کرد.
سؤالات متداول
۱. بعد از جراحی فتق دیسک گردن بهبودی چقدر طول می‌کشد؟
معمولاً سه الی شش ماه پس از جراحی فتق دیسک گردن بهبودی کامل مشهود خواهد بود.
۲. آیا بعد از جراحی نیاز به بستن بریس دارم؟
بله؛ معمولاً توصیه میشود که پس از جراحی به مدت ۶ تا ۱۲ هفته از بریس استفاده کنید.
۳. تا چند وقت بعد از جراحی نباید کار کنم؟
معمولاً افرادی که شغل سبک و نشستنی دارند می‌توانند ظرف مدت یک ماه پس از جراحی به سر کار خود بازگردند. اما در مورد افرادی که مشاغل سنگین دارند توصیه میشود که برای شروع مجدد به کار تا سه ماه بعد از جراحی صبر شود.
۴. آیا همه فتق‌های مهره گردنی احتیاج به جراحی دارند؟
خیر. معمولاً اکثر بیرون زدگی‌های دیسک گردن با درمان‌های حمایتی به مرور زمان بهبود می‌یابند. در صورتی که دیسک گردن به درمان‌های معمول جواب ندهد می‌توان به سراغ عمل جراحی رفت.
- آیا دیسک گردن و دیسک کمر به هم ربط دارند؟
دیسک‌های بین مهره‌ای در امتداد یکدیگر بوده و آسیب به یک ناحیه از ستون فقرات ممکن است با مکانیسم مشابه موجب آسیب در نقطه دیگر نیز شود. از سوی دیگر اعصاب این نواحی نیز شبکه بسیار در هم تنیده‌ای را تشکیل می‌دهند و بنابراین آسیب به یکی ممکن است موجب آسیب به دیگری شود.
۶. آیا بالش طبی به دیسک گردن کمک می‌کند؟
بله؛ این بالش‌ها با توزیع فشار در قسمت‌های مختلف موجب پشتیبانی از سر و گردن شما در حین خواب می‌شوند و با اصلاح وضعیت بدن شما در بهبود علائم دیسک گردن نقش دارند.
۷. بعد از عمل دیسک گردن چگونه بخوابم؟
بهتر است بعد از جراحی دیسک گردن به پشت بخوابید و زیر زانوهای خود یک بالش قرار دهید. روش دیگر خوابیدن به پهلو و خم کردن زانوهاست. بهتر است بین دو زانوی خود نیز یک بالش قرار دهید.
۸. آیا دیسک گردن بهبود پیدا می‌کند؟
همانطور که گفتیم در اکثر موارد درمان‌های محافظه کارانه علائم دیسک گردن را تا حد زیادی بهبود می‌بخشند. با این حال در مواردی نیز افراد نیاز به جراحی خواهند داشت.
۹. آیا عمل دیسک گردن خطرناک است؟
طبعاً هر عملی خطرات خاص خود را به همراه دارد. احتمال بروز این عوارض و خطرات در دست جراح حاذق به حداقل میزان خود خواهد رسید. در صورتی که بتوان درد و علائم عصبی ناشی از بیرون زدگی دیسک گردن را با درمان‌های کانزرواتیو بهبود بخشید، نیازی به عمل جراحی نخواهد بود.
گردن کشیده و باریکی دارم و همیشه احساس میکنم فشار گردنم هست. از دیسک گردن خیلی میترسم
نترس عزیزم حین مطالعه یا استفاده از موبایل از خم کردن طولانی مدت گردن اجتناب اكن بالش با ارتفاع مناسب استفاده كن عضلات گردن رو تقویت کن